4.45' διάβασμα
 |
| Ιθάκη, εσωτερικό του σπηλαίου των νυμφών © Bibliothèque de Genève |
Το 1912, ο Ελβετός φωτογράφος Φρεντ Μπουασονά*(1) επιβιβάζεται μαζί με τον Γάλλο γεωγράφο και ελληνιστή -μεταφραστή της Οδύσσειας, Βικτόρ Μπεράρ*(2), σε πλοίο με προορισμό το Γιβραλτάρ, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Τυνησία.
Στόχος τους: να βρουν τις τοποθεσίες που περιγράφει ο Όμηρος στην "Οδύσσειά" του. Ο Μπεράρ ερμηνεύει πράγματι το κείμενο του Ομήρου ως γεωγραφικό έγγραφο που επιτρέπει την αναδρομή στην εποχή των Φοινίκων ναυτικών, ενός λαού που προερχόταν από τον σημερινό Λίβανο, και χρησιμοποιεί τη φωτογραφία για να στηρίξει τη θεωρία του. Μέσω της έρευνάς τους, οι δύο ταξιδιώτες εκμεταλλεύονται την αντίθεση που υπάρχει στη φωτογραφία μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, για να αποκρυπτογραφήσουν την ιστορία στα μεσογειακά τοπία, τη μυθολογία στη δύναμη της φύσης.
Η έρευνά τους παίζει με τα διαπερατά όρια μεταξύ επιστήμης, τέχνης και τεχνικής, χρησιμοποιώντας την ικανότητα της φωτογραφίας να παράγει μεταφορές και να μας συνδέει με το παρελθόν, ακόμα και το πιο φευγαλέο.
Ο Φρεντ Μπουασονά θα φέρει από αυτό το ταξίδι στη Μεσόγειο πάνω από 2000 λήψεις.
 |
| φωτογραφία του Βικτόρ Μπεράρ © Bibliothèque de Genève |
 |
| φωτογραφία του Φρεντ Μπουασονά © Bibliothèque de Genève |
.webp) |
| Τζέρμπα, Αγκίρ (Μαρόκο) © Bibliothèque de Genève |
..webp) |
| Ιθάκη, συγκομιδή ελιάς (Ελλάδα). © Bibliothèque de Genève |
 |
| ψαράς τόνου στη Μεσσήνη, 1912 © Bibliothèque de Genève |
Διάσημος Ελληνιστής, ο Βικτόρ Μπεράρ αποφάσισε, στις αρχές του 20ού αιώνα, να αποκαταστήσει την φήμη των γραπτών του Ομήρου που τον είχαν τόσο γοητεύσει. Η θεωρία του, που επικρίθηκε έντονα εκείνη την εποχή, απεικονίζει τον Έλληνα ποιητή ως τον πρώτο γεωγράφο. Σύμφωνα με τον Μπεράρ, ο Όμηρος πραγματοποίησε μια λεπτομερή ιστορική και γεωγραφική τεκμηρίωση για να γράψει την Οδύσσεια. Προφανώς είχε μελετήσει εμβριθώς τις σημειώσεις Φοινίκων ναυτικών που διέσχιζαν τη Μεσόγειο, για να μεταγράψει όσο το δυνατόν πιστότερα τα μέρη του ταξιδιού του Οδυσσέα.
Επειδή τα εν λόγω γραπτά είχαν χαθεί εδώ και αιώνες, αυτός που θα γινόταν γερουσιαστής το 1920 αποφάσισε να αποδείξει τους ισχυρισμούς του ακολουθώντας τα ίχνη του συζύγου της Πηνελόπης, από το Γιβραλτάρ μέχρι τα Ιόνια νησιά. Γοητευμένος από το έργο του Βίκτωρα Μπεράρ και ιδιαίτερα από το βιβλίο του 'Οι Φοίνικες και η Οδύσσεια', που εκδόθηκε το 1902, ο Φρεντ Μπουασονά προσφέρει τις υπηρεσίες του στον γεωγράφο για να τεκμηριώσει φωτογραφικά το ταξίδι.
 |
| Θάλασσα από τη Σικελία μέχρι την Τύνιδα, κύματα και ασημένιες αντανακλάσεις © Bibliothèque de Genève |
.webp) |
| Μεσσήνη, ψάρεμα ξιφία κοντά στη Σκύλλα (Ιταλία) © Bibliothèque de Genève |
 |
| Διαδρομή του Οδυσσέα, απόσπασμα από το βιβλίο του Βίκτωρα Μπεράρ "Οι Φοίνικες και η Οδύσσεια", Παρίσι, Α. Κολέν, 1903 © Bibliothèque de Genève |
 |
| Μεσσήνη, παραλία - Φάρο, Σκύλλα, νότια είσοδος του στενού, 1912 © Bibliothèque de Genève |
 |
| πρόγραμμα Οδύσσεια - ιστιοφόρο στην Κεφαλονιά, 1907 © Bibliothèque de Genève |
Οι δύο εξερευνητές φτάνουν πρώτα στον Βράχο του Γιβραλτάρ, όπου ελπίζουν να βρουν το νησί Ωγυγία και το Σπήλαιο της Καλυψούς. Κατά τη διάρκεια μιας επικίνδυνης αναγνωριστικής αποστολής στο νησάκι Περσίλ, στα ανοικτά των ακτών του Μαρόκου, το δίδυμο ανακαλύπτει μια τεράστια σπηλιά που ταιριάζει με την περιγραφή του Ομήρου. Εξοπλισμένος με αρκετές φωτογραφικές μηχανές, ο Φρεντ Μπουασονά εξετάζει εξονυχιστικά τις παραμικρές λεπτομέρειες του τοπίου. Απαθανατίζει αυτό το βραχώδες νησί, τη σπηλιά του και τα πρόσωπα των κατοίκων του, οι οποίοι εκπλήσσονται βλέποντας μια τέτοια αποστολή να αποβιβάζεται εκεί. «Οι φωτογραφίες του Φρεντ Μπουασονά είναι τόσο τεκμηριωτικές, για να βοηθήσουν στον εντοπισμό ορισμένων τοποθεσιών ως τοποθεσίες στην Οδύσσεια, αλλά και υποκειμενικές: µας δίνουν μια άποψη του κόσμου, κάνοντάς μας να φανταστούμε τι είδαν οι αρχαίοι ναυτικοί εκείνη την εποχή», αναλύει η Εστέλ Σοχιέ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα γεωγραφίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης και συγγραφέας του βιβλίου Φρεντ Μπουασονά και η Μεσόγειος. Μία φωτογραφική Οδύσσεια (εκδόσεις de La Martinière, 2020).
Για να αποτυπώσει όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες, ο Ελβετός φωτογράφος χρησιμοποιεί αρνητικά σε γυάλινες πλάκες – μια τεχνική που παράγει εικόνες υψηλής ποιότητας, αλλά είναι σημαντικά βαρύτερα και ογκωδέστερα σε σχέση με τη χρήση εύκαμπτων υλικών.
Στη συνέχεια, οι δύο άνδρες ακολουθούν τα ίχνη των γιγάντων Λαιστρυγόνων στο στενό του Μπονιφάτσιο καθώς και των Κυκλώπων στην ηφαιστειακή περιοχή των Φλεγραίων πεδίων, βορειοδυτικά της Νάπολης. Εικόνα με εικόνα, ο φωτογράφος και ο γεωγράφος αναζητούν τις παραμικρές ομοιότητες μεταξύ της αφήγησης του Ομήρου και των υποτιθέμενων τόπων των περιπετειών που περιγράφει. Ένα ταξίδι που θα ξεκινήσει στις αρχές Νοεμβρίου 1912 από το Σφαξ της Τυνησίας και θα τους οδηγήσει στην Ιθάκη, το νησιωτικό βασίλειο του Οδυσσέα στο Ιόνιο Πέλαγος.
.%20R%C3%A9cif%20et%20San%20Angelo%20%C2%BB%20(Gr%C3%A8ce)..webp) |
| Παλαοκαστρίτσα (Κέρκυρα- (Ελλάδα), ύφαλος και Σαν Άντζελο. © Bibliothèque de Genève |
 |
| Τα ερείπια ψηλά Κέρκυρα, Παλαιοκαστρίτσα. © Bibliothèque de Genève |
..webp) |
| Πύλος, κάτοικος (Ελλάδα). © Bibliothèque de Genève |
..webp) |
| Λιμάνι του Ποτσουόλι (Ιταλία). © Bibliothèque de Genève |
Ωθούμενοι από την επιθυμία να δημοσιεύσουν τις ανακαλύψεις τους σε ένα μεγάλο εικονογραφημένο βιβλίο, οι Φρεντ Μπουασονά και Βικτόρ Μπεράρ επιχείρησαν να επιστρέψουν στην Τροία το 1913. Αλλά οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και στη συνέχεια ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέλυσαν τις τελευταίες τους ελπίδες. «Η θεωρία του Βικτόρ Μπεράρ παραμένει αναπόδεικτη σήμερα, καθώς βασίζεται σε χαμένα γραπτά», εξηγεί η Εστέλ Σοχιέ. «Αλλά αυτό που είναι συναρπαστικό στο ταξίδι τους είναι το πώς κατάφεραν να καταγράψουν, μέσω της φωτογραφίας, μια άλλη ιστορία της Μεσογείου: όχι αυτή των νικητών, αλλά αυτή των λαών που δεν άφησαν κανένα ίχνος».
Σχεδόν ξεχασμένη πλέον, αυτή η τρελή περιπέτεια θα επανεμφανιστεί από τις 20 Σεπτεμβρίου έως τις 30 Οκτωβρίου στο Σατό Λορέν στην Αγκντ, στο πλαίσιο του «Flow», ενός νέου καλλιτεχνικού ταξιδιού αφιερωμένου στη φωτογραφία και τις εικαστικές τέχνες σε εμβληματικούς χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς στην Οξιτανία.
« L'Odyssée, la photographie, et la mémoire évanescent de la Méditerranée ».
CHÂTEAU LAURENS, AGDE (HÉRAULT).
Nota bene
*(1)Ο Φρεντ Μπουασονά (1858-1946), πρωτοπόρος της τεκμηριωτικής και της καλλιτεχνικής φωτογραφίας.,
ξεκίνησε την καριέρα του στο στούντιο της οικογένειάς του στη Γενεύη σαν πορτρετίστας,
προτού διαφοροποιήσει τις δραστηριότητές του στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην
Ελλάδα. Ταξίδεψε εκεί για πρώτη φορά το 1903 για να φωτογραφίσει τον
Παρνασσό, κατόπιν αιτήματος ενός Άγγλου λόρδου. Στη συνέχεια, ολοκλήρωσε
την πρώτη του αποστολή για τον Βικτόρ Μπεράρ -του οποίου θαύμαζε το
τελευταίο έργο, Οι Φοίνικες και η Οδύσσεια (1902), ταξιδεύοντας στην
Ιθάκη.
Τα επόμενα χρόνια, ο Μπουασονά έγινε ένας από τους
σπουδαίους φωτογράφους της Ελλάδας, ανανεώνοντας την φωτογραφική του
προσέγγιση κατά τη διάρκεια των επισκέψεών του, εργαζόμενος κυρίως για
αρχαιολόγους. Προσέφερε ξανά τις υπηρεσίες του στον Βικτόρ Μπεράρ, ο
οποίος αποδέχτηκε την ιδέα ενός τεράστιου φωτογραφικού έργου γύρω από τη
Μεσόγειο με τον Ελβετό, όταν έφυγε από τη θέση του στο Revue de Paris
το 1911. Η αποστολή τους, που διήρκεσε αρκετούς μήνες, ξεκίνησε το
καλοκαίρι του 1912, σε ξηρά και θάλασσα, σε δύο στάδια.
* (2)Ο Βικτόρ Μπεράρ (1864-1931) είναι ο συγγραφέας μιας από τις
σημαντικότερες μεταφράσεις της Οδύσσειας του Ομήρου, στα γαλλικά.
Ελληνιστής και φιλόλογος, αλλά και καθηγητής γεωγραφίας και πολιτικός,
πρότεινε μια νέα μετάφραση του ελληνικού κειμένου, προκειμένου να δώσει
νέα πνοή στον μύθο, και πήρε σθεναρά το μέρος στην "ομηρική διαμάχη".
Μελετώντας το ελληνικό κείμενο και αναλύοντας τα τοπωνύμια, με τη
βοήθεια ενός έξυπνου παιχνιδιού αναλογιών, και παρατηρώντας τα
μεσογειακά τοπία, προσπάθησε επί τρεις δεκαετίες να ανακαλύψει τις πηγές
του Ομήρου, και ιδίως τους – πραγματικούς – χώρους που θα είχαν
εμπνεύσει την ποίησή του.
Εμπνευσμένος από την εξαιρετική
επιτυχία του Χάινριχ Σλήμαν στην αρχαιολογία, ανέλαβε να ανακαλύψει,
μέσω αναπαράστασης των αρχαίων ναυτικών συνθηκών, τις ακτές της
Μεσογείου που επισκέφθηκε ο Οδυσσέας, ο ήρωας του Ομήρου,
χρησιμοποιώντας για αυτό το δικό του πλοίο, ακολουθώντας τις υποδείξεις
που δίνονται στην Οδύσσεια.
Η επιτόπια έρευνα που διεξάγει το
1912 με τον Ελβετό φωτογράφο Φρεντ Μπουασονά είναι ένα από τα στάδια
αυτής της μακροχρόνιας αναζήτησης των οδυσσειακών ριζών, ανάμεσα στην
επιστήμη και τη φαντασία, την ποίηση και τη γεωγραφία. Ήταν επίσης ένα
από τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να "αναβιώσουν" τον Όμηρο στις
αρχές του 20ού αιώνα, μέσω του κειμένου, του λόγου και της εικόνας.
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
,%202024.webp)
.webp){kind=link}
