4.30' διάβασμα
γνωστοί ως 'Γουίτζι ο Διάσημος' (1899-1968) και... 'ο Μεξικανός Γουίτζι' (1934-2022)
το σκηνοθετημένο και το απρόσμενο
Η σειρά του periopton που εξετάζει ιδιαίτερους φωτογράφους – δύο ή περισσότερους κάθε φορά- οι οποίοι μέσα στη μοναδικότητά τους παρουσιάζουν χαρακτηριστικές συγγένειες, αλλά ανιχνεύονται ταυτόχρονα και ειδοποιές διαφορές.
 |
| Γουίτζι ο Διάσημος 'hello self' -αυτοπορτρέτο (παρατηρήστε το νύχι του πώς έχει αλλοιωθεί χρωματικά -προφανώς- από τα υγρά επεξεργασίας, κοινό χαρακτηριστικό στους παλιούς φωτογράφους) © Weegee |
 |
| Ενρίκε Μετινίδης αυτοπορτρέτο © Enrique Metinides |
Δυο φωτορεπόρτερ με σημαντικό και πλούσιο έργο που πέρασαν στο πάνθεον της φωτογραφικής ιστορίας ο μεν πρώτος καταγράφοντας -σχεδόν αποκλειστικά- την παραβατικότητα της Νέας Υόρκης, ο δε Μετινίδης την κατάληξη ποικίλων ατυχημάτων.
Δύο φωτογράφοι που ενσάρκωσαν αυτή την ντοκιμαντερίστικη παράδοση μέσω της αδιάλλακτης εξέτασης του εγκλήματος, της τραγωδίας και του μητροπολιτικού χάους.
Οι εικόνες τους βάζουν στο παιχνίδι αυτό που ο Μίλαν Κούντερα αποκαλεί «ομορφιά κατά λάθος», δηλαδή στοιχεία που προορίζονται να είναι απωθητικά, αλλά αντίθετα δημιουργούν μια παράξενη έλξη. Και όμως, το να υπογραμμίσουμε αποκλειστικά την αισθητική αυτών των εγκληματολογικών εικόνων είναι σαν να τις διαστρεβλώνουμε, ενίοτε εμφιλοχωρεί χιούμορ -μακάβριο ίσως- το οποίο, παρά τον υφέρποντα τρόπο, γίνεται αισθητό από τον θεατή.
Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν προειδοποίησε για την απώλεια της «αύρας» στο έργο τέχνης μέσω της μηχανικής αναπαραγωγής. Αυτό έγινε πιο έντονο με τις ψηφιακές διαδικασίες και τις πανταχού παρούσες κάμερες των κινητών τηλεφώνων. Στην περίπτωση όμως αυτών των δύο φωτογράφων οι εικόνες τους δεν είναι ουδέτερες μαρτυρίες: δεν τους λείπει η αύρα και είναι εμφανής η διακριτική παρουσία του καλλιτέχνη που τροποποιεί το πραγματικό καταγράφοντάς το με υποκειμενικό τρόπο.
Ο Γουίτζι ο Διάσημος -ξεκινάμε από τον ηλικιακά μεγαλύτερο- υπήρξε ο φωτογράφος που μετέτρεψε τις σκληρές, ζοφερές σκηνές της Νέας Υόρκης σε τέχνη, με αποτέλεσμα τις εμβληματικές και άμεσα αναγνωρίσιμες φωτογραφίες.
Αν και το το θέαμα είναι πανταχού παρόν στο έργο του, εντούτοις υπάρχει όμως και ένα μυστήριο που περιβάλλει τον Αμερικανό φωτογράφο. Η καριέρα του φαίνεται να είναι χωρισμένη σε δύο μέρη. Πρώτα είναι οι ιστορίες του δημοσιευμένες στον ημερήσιο Τύπο της Νέας Υόρκης από το 1935-1945, που συνέπεσε με την άνοδο του ταμπλόιντ, και ο οποίος συμμετείχε ενεργά στη μετατροπή των ειδήσεων σε θέαμα. Στο δεύτερο μισό της καριέρας του, χλεύαζε το χολιγουντιανό γίγνεσθαι, τη βραχύβια δόξα του, τα λατρευτικά πλήθη και τις κοινωνικές σκηνές. Δημιούργησε έτσι φωτο-καρικατούρες δημόσιων προσώπων κατά την περίοδο παραμονής του εκεί, μεταξύ 1948-1951, τις οποίες συνέχισε να παράγει για το υπόλοιπο της ζωής του. Να σημειωθεί πως μερικά χρόνια πριν από την Καταστασιακή Διεθνή, η φωτογραφία του παρουσίαζε μια οξυδερκή κριτική της κοινωνίας του θεάματος.
 |
| On the Spot © Weegee |
 |
Οι θιασώτες του Γουίτζι υποπτεύονται ότι μετακίνησε το πτώμα, |
 |
| Ζευγάρι στον κινηματογράφο © Weegee |
 |
| Ο Τσαρλς Σόκολοφ και ο Καρλ Βέμπερ προσπαθούν να κρυφτούν © Weegee |
 |
| ύπνος κατά τη διάρκεια καύσωνα, Λόουερ Ιστ Σάιντ © Weegee |
 |
| διασώστης και γιατρός περιθάλπουν κολυμβητή © Weegee |
 |
| μια ημέρα στην παραλία © Weegee |
 |
| ο φωτογράφος Άλφρεντ Στίγκλιτς στο γραφείο της γκαλερί του © Weegee |
 |
| ο φωτογράφος Έντουαρντ Στάιχεν © Weegee |
 |
| ρακοσυλέκτης και το άλογό του © Weegee |
 |
| στην επιγραφή διαβάζουμε: "απλά προσθέστε ζεστό νερό" © Weegee |
 |
| Άντυ Γουόρχολ © Weegee |
 |
| Μέριλιν Μονρό © Weegee |
Είναι δυνατόν παρ' όλα αυτά να συνυπάρξουν αυτά τα διαμετρικά αντίθετα σώματα έργων; Οι κριτικοί λατρεύουν να τονίζουν την αντίθεση μεταξύ των δύο περιόδων, επαινώντας την πρώτη και υποτιμώντας τη δεύτερη. Αυτό το έργο επιδιώκει να συμφιλιώσει τα δύο μέρη του Γουίτζι δείχνοντας ότι, πέρα από τις τυπικές διαφορές, η προσέγγιση του φωτογράφου είναι κριτικά συνεκτική.
Στον αντίποδα, οι φωτογραφίες του Ενρίκε Μετινίδη συνδυάζουν την αποτρόπαια πραγματικότητα με την αδιάφορη μαρτυρία: συγκρούσεις, διασταυρώσεις, ατυχήματα λόγω ορατότητας.
Εντούτοις οι φωτογραφίες του δεν εξαρτώνται από μια αισθητική σύνθεση. Μια από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του είναι αυτή της Αντέλα Λεγκαρέτα Ρίβας. Η δημοσιογράφος έβγαινε από ένα ινστιτούτο αισθητικής όταν την παρέσυρε ένα αυτοκίνητο. Παρέμεινε συνθλιμμένη κάτω από έναν φανοστάτη με τη γαλήνια στάση μανεκέν. Με το φρέσκο μακιγιάζ της, αυτό το θύμα δεν ποζάρει για την αιωνιότητα με τη θέλησή της ή του φωτογράφου αλλά με εκείνη του χάους.
 |
| Αντέλα Λεγκαρέτα Ρίβας, θύμα τροχαίου © Enrique Metinides |
Αν ο πρωταγωνιστής του «Ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα» («Un sueño realizado»), του Χουάν Κάρλος Ονέτι, επιδιώκει να σκηνοθετήσει έναν πραγματικό θάνατο, η γυναίκα που απαθανατίζει η κάμερα του Μετινίδη γοητεύει με την ασάφεια αυτής που, χωρίς να το γνωρίζει, προετοιμάστηκε για να πεθάνει.
Έχουν αποκαλέσει τον Μετινίδη «τον παπαράτσι της κόλασης». Αυτή η έκφραση είναι ακριβής. Βρισκόμαστε μπροστά σε έναν ηδονοβλεψία της απιθανότητας. Δεν του αρέσει απαραίτητα αυτό που βλέπει- του αρέσει να βλέπει κατ' εξαίρεση αυτό που θα μπορούσε να μείνει αθέατο.
Αυτή η γραφή της καταστροφής φτάνει σε μοναδικές στιγμές σε ένα αυτοκίνητο Μάστανγκ που βυθίζεται σε μια λίμνη- το κορίτσι που κλαίει δίπλα στο νεκρό φίλο της στο πάρκο Τσαπουλτεπέκ- ένα σώμα που πετάγεται στο κενό από τον πύργο Λατινοαμερικάνα- η γυναίκα που κρεμάστηκε σε ένα πάρκο- το ξενοδοχείο Ρέτζις που μετατράπηκε σε ένα σωρό συντρίμμια μετά το σεισμό του 1985- ένα βαγόνι του μετρό κομμένο στη μέση. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η ευκαιρία του βλέμματος είναι η έκπληξη-ανεπιθύμητη τη στιγμή που συμβαίνει. Παρόλο που ο Μετινίδης φτάνει στη σκηνή μετά το γεγονός, η κάμερά του δίνει την ψευδαίσθηση του παρόντος. Η αξία του δεν είναι αυτή ενός αθροίσματος (το προστιθέμενο βλέμμα του καλλιτέχνη) αλλά μάλλον μιας αφαίρεσης (αποφεύγοντας κάθε χειρονομία ξένη προς την καταστροφή, ο Μετινίδης διατηρεί τη στιγμή πριν αυτή αποκτήσει ιστορία και κανονικοποιηθεί από την ερμηνεία: αντιμετωπίζουμε το ασυνήθιστο που δεν παύει να είναι ασυνήθιστο). Η «αύρα» αυτών των εικόνων εκπορεύεται από το ίδιο το ατύχημα - τι ανοησία αυτό που η ασυνέπεια επικοινωνεί θέτοντας την πραγματικότητα υπό αμφισβήτηση.
 |
| © Enrique Metinides |
 |
| © Enrique Metinides |
,%201980s.webp) |
| © Enrique Metinides |
 |
| © Enrique Metinides |
 |
| © Enrique Metinides |
 |
| απόπειρα αυτοκτονίας © Enrique Metinides |
 |
| © Enrique Metinides |
 |
Ο Ενρίκε Μετινίδης διηγείται: «Έφτασα με ασθενοφόρο σε μια αστυνομική επιχείρηση μέσα σε ένα σούπερ μάρκετ. Ένα θωρακισμένο όχημα ασφαλείας είχε πέσει θύμα ληστείας. Μπήκα στο κατάστημα Comercial Mexicana και βρέθηκα στη μέση μιας ανταλλαγής πυροβολισμών μεταξύ αστυνομικών και ληστών. Τελικά, οι ληστές διέφυγαν από την πίσω πόρτα». Πόλη του Μεξικού, Σεπτέμβριος 1988. |
 |
| © Enrique Metinides |
 |
| © Enrique Metinides |
 |
| τεχνικός κεραυνοβολείται από 60.000 βολτ © Enrique Metinides |
Και οι δύο υπήρξαν παιδιά μεταναστών, ο μεν Γουίτζι από Γερμανοεβραίους γονείς, ο δε Μετινίδης από Έλληνες που είχαν μεταναστεύσει στο Μεξικό κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Και οι δύο υπήρξαν αυτοδίδακτοι φωτογράφοι και η εμπλοκή τους με τη φωτογραφία ξεκίνησε από πολύ νεαρή ηλικία. Ο Γουίτζι, όταν παράτησε το σχολείο σε ηλικία 14 ετών, άρχισε να εργάζεται ως πλανόδιος φωτογράφος, βγάζοντας πορτρέτα ανθρώπων στο δρόμο. Ο Μετινίδης ξεκίνησε την φωτογραφική του πορεία στον Τύπο σε ηλικία 11 ετών, αποκτώντας το ψευδώνυμο El Niño (το παιδί), που έκτοτε τον συνόδευε. Μέχρι τα 14 του, είχε κανονικό συμβόλαιο. «Οι Γάλλοι με έχουν αποκαλέσει τον νεότερο φωτογράφο στον κόσμο», δήλωνε υπερήφανα.
Παρά τα διαφορετικά πολιτισμικά τους περιβάλλοντα και τα χρονικά τους πλαίσια, οι Γουίτζι και Μετινίδης μοιράστηκαν θεμελιώδεις ομοιότητες στη προσήλωσή τους στην άμεση, αχειραγώγητη τεκμηρίωση, με αδιάλλακτη ειλικρίνεια και καλλιτεχνικό όραμα. Και οι δύο φωτογράφοι κατάλαβαν ότι η τραγωδία και η βία ήταν αναπόσπαστα μέρη της ζωής στο άστυ που άξιζαν σοβαρή καλλιτεχνική προσοχή.
Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό τους ήταν πως βρισκόντουσαν κατά ένα "μαγικό" τρόπο στο σημείο του συμβάντος άμεσα! Κατ' αρχήν αυτό μοιάζει σαν καθαρή τύχη αλλά όπως έχει αποδειχθεί στην πορεία η τύχη είχε μικρή -αν όχι μηδενική, συμμετοχή σ' αυτό. Περισσότερο είχε να κάνει με προσεκτικό σχεδιασμό, οξύνοια και αποφασιστικότητα.
Οι διαφορές τους—ο δραματικός ατομικισμός του Γουίτζι έναντι της κοινωνικής παρατήρησης του Μετινίδη, το νουάρ της Νέας Υόρκης έναντι του μεξικανικού κοινωνικού ρεαλισμού—τελικά ενίσχυσαν τη συλλογική τους συμβολή στην ντοκιμαντερίστικη φωτογραφία επιδεικνύοντας πώς παρόμοια θέματα θα μπορούσαν να προσεγγιστούν από ευδιάκριτα διαφορετικές πολιτισμικές και αισθητικές οπτικές.
Μαζί, αυτοί οι φωτογράφοι δημιούργησαν συναρπαστικά οπτικά αρχεία της εμπειρίας της κοινωνικής συμπεριφοράς του εικοστού αιώνα, που συνεχίζουν να επηρεάζουν το πώς κατανοούμε τη σχέση μεταξύ φωτογραφίας, δημοσιογραφίας και τέχνης.
Για τον λόγο αυτό είναι παράλογο να κατανοήσουμε αυτές τις εικόνες αποκλειστικά ως ένα αισθητικό έργο.
Το έργο τους μας υπενθυμίζει ότι η πιο ισχυρή τεκμηριωτική φωτογραφία αποτελεί μεν μια απόδειξη του βλέμματος, αλλά όχι μέσα από την αποστασιοποιημένη παρατήρηση, αλλά από τη βαθιά ανάμειξη με τις κοινότητες και τις κοινωνικές δυναμικές που διαμορφώνουν την αστική ζωή. (Κ.Λ.)
δείτε επίσης:
ο Κάππα Λάμδα ανάμεσα στους... Βίβιαν Μάιερ & Σολ Λάιτερ
ο Κάππα Λάμδα ανάμεσα στους... Χουάν Κρισοστόμο Μέντεζ Άβαλος και Κάρλο Μολίνο
ο Κάππα Λάμδα ανάμεσα στους... Νισεφόρ Νιεπς και Ερκύλ Φλοράνς
επιμέλεια-κείμενο: Κάππα Λάμδα
© periopton
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας
η καθ' οιονδήποτε τρόπο χρήση/αναπαραγωγή/ιδιοποίηση
του παρόντος άρθρου (ολόκληρου ή αποσπασμάτων)
